Jan Dhan Yojana: प्रधानमंत्री जन धन योजना (PMJDY) हा भारत सरकारने 28 ऑगस्ट 2014 रोजी सुरू केलेला एक महत्त्वाचा आर्थिक समावेशन कार्यक्रम आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश समाजातील वंचित घटकांना बँकिंग, बचत, कर्ज, विमा आणि निवृत्तीवेतन यासारख्या वित्तीय सेवांमध्ये सक्षम करणे आहे.
योजनेची मुख्य उद्दिष्टे:
- देशभरातील गरीब कुटुंबाला किमान एक बँक खाते उपलब्ध करून देणे हा आहे.
- आर्थिक बहिष्कार कमी करणे आणि ग्रामीण आणि शहरी लोकसंख्येमधील अंतर कमी करणे.
- कॅशलेस व्यवहार आणि डिजिटल बँकिंगला प्रोत्साहन देणे
- योजनेच्या अंमलबजावणीचे सकारात्मक परिणाम समोर येत आहेत. 2022 मध्ये PMJDY द्वारे 47.52 कोटी बँक खाती उघडण्यात आली आहेत, त्यापैकी 31.04 कोटी महिला खातेदार आहेत. या खात्यांमध्ये १.७४ लाख कोटी रुपये जमा आहेत.
आर्थिक समावेशासाठी मोहीम
PMJDY ही भारतातील सर्वात मोठी आर्थिक समावेश योजना आहे. अधिक सक्षम आणि सर्वसमावेशक आर्थिक वातावरण निर्माण करण्यासाठी ही योजना जाणीवपूर्वक तयार करण्यात आली आहे. ही योजना गरीब आणि उपेक्षितांना औपचारिक बँकिंग प्रणालीमध्ये आणण्यास मदत करते, ज्यामुळे ते पुन्हा आर्थिकदृष्ट्या सक्रिय होतात.
कमी उत्पन्न गटाला बचत आणि ठेव खाती, कर्ज, विमा आणि पेन्शन यांसारख्या अत्यावश्यक वित्तीय सेवा प्रदान करणे हा या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे. खाते उघडण्यासाठी किमान शिल्लक नसल्यामुळे गरीब आणि सामान्य लोक या योजनेद्वारे बँकिंग प्रणालीशी सहज जोडू शकतात.
खातेधारकांना मोफत रुपे डेबिट कार्ड दिले जाते जे ते अंगभूत अपघात विमा संरक्षणासह वापरू शकतात. सहा महिन्यांच्या समाधानकारक खात्याच्या स्थितीनंतर, ते ₹10,000 पर्यंतच्या ओव्हरड्राफ्ट सुविधेसाठी पात्र आहेत.
लैंगिक समानता आणि माता संरक्षण
PMJDY योजनेचा एक महत्त्वाचा उद्देश म्हणजे महिलांसाठी खाती उघडणे आणि त्यांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करणे. या योजनेद्वारे सरकारने महिलांसाठी आर्थिक समावेशन आणि लैंगिक समानतेच्या संधी उपलब्ध करून दिल्या आहेत.
गरीब आणि वंचित घटकातील महिला लाभार्थींना सुरक्षित जागा देऊन बचत करण्यास प्रोत्साहित केले जाते. त्यामुळे त्यांची आर्थिक स्थिती सुधारू शकते. या योजनेद्वारे महिलांना आर्थिक स्वावलंबन मिळते आणि त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो.
सरकारी योजनांचे थेट हस्तांतरण
PMJDY योजना ही सरकारी योजनांच्या थेट हस्तांतरण (DBT) मोहिमेतील एक महत्त्वाचा घटक आहे. ही पद्धत लाभार्थ्यांना योजनांचे लाभ थेट बँक खात्यात प्राप्त करण्यास अनुमती देते, कमी खर्च आणि अधिक पारदर्शकता सुनिश्चित करते.Jan Dhan Yojana
डीबीटी मार्गाद्वारे, अनेक सरकारी आर्थिक सहाय्य योजनांचे लाभ थेट लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचू शकतात, ज्यामुळे मध्यस्थांचे उच्चाटन होईल आणि भ्रष्टाचार कमी होईल. PMJDY खात्यांद्वारे पैसे वाचवण्याची आणि सुरक्षित करण्याची सुविधा गरीब आणि वंचित नागरिकांना त्यांच्या आर्थिक गरजा पूर्ण करणे सोपे करते.
सामाजिक सुरक्षा योजना
प्रधानमंत्री जन धन योजना ही केवळ बँक खाते उघडण्याची योजना नाही तर ती एक सर्वांगीण सामाजिक सुरक्षा उपक्रम आहे. या योजनेत रुपे डेबिट कार्ड, ओव्हरड्राफ्ट सुविधा, सार्वजनिक विमा आणि पेन्शन यांसारखे अतिरिक्त फायदे समाविष्ट आहेत.
डेबिट कार्ड लाभार्थ्याला रोख रक्कम काढण्यास आणि खरेदीसाठी वापरण्यास मदत करते. ओव्हरड्राफ्ट सुविधा त्यांना अल्पमुदतीच्या कर्जासाठी मदत करते. अपघात विमा आणि जीवन विमा योजनांद्वारे त्यांना आर्थिक सुरक्षा मिळू शकते. पेन्शन सुविधेद्वारे वृद्धापकाळात त्यांना आर्थिक सुरक्षिततेची खात्री देता येते.
प्रत्येक घटकाला फायदा होतो
PMJDY सर्वांना मार्गदर्शन करत आहे, त्याच्या लाभार्थी वर्गात महिला, ग्रामीण समुदाय, दलित, आदिवासी आणि शहरी गरीब यांचा समावेश आहे. ही योजना आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे ज्यांना अद्याप बँकिंग सेवा उपलब्ध नाहीत.
PMJDY ने बचतीच्या संस्कृतीला प्रोत्साहन दिले आहे आणि ग्रामीण आणि शहरी लोकसंख्येतील दरी कमी करण्यात मदत केली आहे. याव्यतिरिक्त, ही योजना भविष्यातील आर्थिक व्यवहारांसाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या कॅशलेस व्यवहार आणि डिजिटल बँकिंगला प्रोत्साहन देते.
महाराष्ट्रातील लाभार्थी महाराष्ट्रात, PMJDY ची अंमलबजावणी 2014 पासून चालू आहे. 2022 च्या अखेरीस, 8.04 कोटी PMJDY खाती उघडण्यात आली होती, त्यापैकी 4.1 कोटी महिला खातेदार होत्या.Jan Dhan Yojana